Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye, Rusya ve İran arasında Ankara’da 5’incisi düzenlenen Suriye zirvesinde, Suriye Anayasa Komitesi üyeleri üzerinde uzlaşma sağlandığını duyurdu.
Peki isimleri üzerinde anlaşmaya varılan Suriye Anayasa Komitesi kimlerden oluşuyor?
Süreç nasıl başladı?
Öncelikle Suriye Anayasa Komitesi süreci, iki uluslararası omurga üzerinde inşa ediliyor.
Bunlardan birincisi Türkiye, Rusya ve İran garantörlüğünde Kazakistan’ın başkenti Nursultan’da (Astana) başlatılan süreç.
Bu kapsamda, muhalifler ile Beşşar Esed rejimi arasında 30 Ocak 2018’de Soçi’de düzenlenen Ulusal Diyalog Kongresi’nde Anayasa Komistesinin kurulması kararlaştırılmıştı.
İkinci omurga ise Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunun 2015 yılında aldığı 2254 no’lu karar.
BMGK’nın 2254 no’lu kararı, “siyasi geçiş süreci kapsamında yeni anayasanın yapılmasını ve iç savaşın sürdüğü ülkede sivil hedeflerin vurulmasının ivedilikle durdurulmasını” öngörüyordu.
Karar ayrıca, yine siyasi geçisi kolaylaştırmak için Birleşmiş Milletlerin (BM) tarafları müzakere için toplamasını ve uluslararası kurumların gözetiminde temiz ve adil seçimlerin yapılmasını istiyordu.
Zaten, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres de uzun süredir bekledikleri Suriye Anayasa Komitesinin oluşturulmasından duyduğu memnuniyeti dile getirerek ,BM Suriye Özel Temsilcisi Geir Otto Pedersen’in süreci 2015 yılında BMGK tarafından alınan 2254 no’lu karar kapsamında takip ettiğini belirtti.
Hedef ne?
Suriye’de, 2011 yılının mart ayında Beşşar Esed rejimi karşıtı başlayan gösteriler, kısa sürede ülkenin dört bir tarafına yayılmıştı.
Beşşar Esed rejimi gösterilere şiddetle karşılık vermiş, rejim güçlerinin açtığı ateşle onlarca kişi hayatını kaybetmişti.
Rejimin tırmandırdığı şiddet sarmalı kısa zaman sonra muhalifleri de içine aldı ve ülke iç savaşa sürüklendi. İran ve Rusya destekli Esed rejiminin saldırıları ve muhaliflerle yaşanan çatışmalar sebebiyle, milyonlarca insan evlerini terk etmek zorunda kaldı.
Esed rejiminin düzenlediği kimyasal saldırılarda binlerce sivil hayatını kaybetti.
BM’ye göre, iç savaş dolayısıyla 13 milyon kişi evini terk etmek zorunda kaldı. Evinden ayrılan Suriyelilerin yarısı ülke içinde, diğer yarısı ise komşu ülkelere, Avrupa’ya ve Kuzey Amerika’ya göç etti.
İç savaş, Suriye’deki birçok şehri harabeye çevirdi, altyapıyı yok etti.
Suriye Anayasa Komitesinin en temel hedefi, 2011 yılında başlayan ve 8 yılı aşkın bir süredir devam eden Suriye iç savaşını bitirmek.
Komite kimlerden oluşuyor?
Ulusal Diyalog Kongresi’nde alınan karar doğrultusunda, komitenin 150 kişiden oluşması, 50’şer kişinin rejim ve muhaliflerce belirlenmesi, son 50 kişilik listenin ise Suriyeli sivil toplum temsilcilerinden seçilmesi öngörülüyor.
Bu son 50 kişi bağımsız kişilerden oluşuyor. Tüm listelerin garantörler ve Birleşmiş Milletler Suriye Özel Temsilcisi’nin nihai onayını almasının ardından süreç, Cenevre’de BM gözetiminde devam edecek.
Beşşar Esed rejiminin istekleri neler?
Suriye’de yayımlanan resmi gazete Teşrin, Suriye Anayasa Komitesinin isimleri üzerinde uzlaşıya varıldığı haberlerinin ardından, bu anayasanın Suriye’de olaylar başladıktan sonra rejimin 2012’de yazdığı anayasada reform yapma komitesi olduğunu yazdı.
Bu, Esed rejiminin Suriye’de yeni bir anayasa yapılmasını kabul etmediğine işaret ediyor. Zaten rejim de bu durumu gizlemiyor, anayasa çalışmalarını 2012 anayasasında yapılacak reform olarak görüyor.
Tabii rejimin istekleri bunlarla da sınırlı değil.
Rejimin önemli şartlarından biri de komitenin kurulumunun Beşşar Esed’in imzasıyla yapılması ve oluşacak anayasanın kendisine bağlı halk meclisi tarafından onaylanması.
Rejimin uzlaşmaz tutumu
Soçi’de alınan kararında ardından, dönemin BM temsilcisi Staffan de Mistura ve sene başında yerine geçen Geir O. Pedersen, rejim, muhalefet ve 3 garantör ülkenin temsilcileri ile birçok görüşme yaptı.
Rejim ve muhalefetin Türkiye, Rusya ve İran ile istişare ederek oluşturduğu 50’şer kişi, nispeten kısa süre içinde belirlendi. Ancak son liste, Esed rejiminin engeline takıldı.
Rejim, sivil ve nispeten tarafsız görülebilecek adayların isimlerini bildirmek yerine üst düzey kamu kurumu yöneticileri gibi şahısların listeye girmesinde ısrarcı oldu.
Muhalifler ne bekliyor?
Muhalifler, Suriye anayasa taslağı olarak uluslararası toplum tarafından kabul edilecek komite kararlarının, taraflar için bağlayıcı olmasını istiyor.
Suriyeli muhalifler ayrıca, rejimin istediği gibi anayasa reformu değil yeni bir anayasa yazılmasını istiyor.
Komite nasıl çalışacak?
Suriyeli muhalefet kaynaklar, Esed rejiminin üyelerle ilgili uzun süreli uzlaşmaz tavrını, usül kuralları konusunda da göstermesinden endişe ediyor.
Söz konusu kaynaklara göre, komiteyi meydana getiren 3 listeden 15’er kişi olmak üzere 45 kişilik bir yazım kurulu oluşturulması öngörülüyor.
Yazılan metni onaylayacak karar mekanizması için ise yüzde 75’lik bir oran düşünülüyor. Ancak metne son onayı halkın mı yoksa yine komitenin mi vereceği gibi sorular henüz müzakere edilecek konular arasında yer alıyor.
Bu konularda da anlaşma sağlanması halinde, komitenin kurulduğunun ilan edilmesi bekleniyor.
Usul kurallarında uzlaşma için kilit rol BM Temsilcisi’nde
Müzakerelere katılan kaynaklardan alınan bilgiye göre, üyelik konusu üzerindeki tıkanıklığın aşılmasıyla, bundan sonraki süreç, komitenin nasıl işleyeceğine yönelik olacak.
Komitenin ne şekilde çalışacağıyla ilgili usul kuralları konusunda rejim ve muhalefet arasındaki anlaşmazlıklar henüz tümüyle giderilmiş değil. Bu aşamada esas rolü, BM Genel Sekreteri’nin Suriye Özel Temsilcisi Pedersen oynayacak. Pedersen’in Esed rejimi ile yürüteceği müzakereler, hızlı yol alınmasında belirleyici olacak.
Kimler destekliyor?
Suriye’de siyasi geçişi kolaylaştırmak amacıyla kurulan anayasa komitesi, Astana sürecinin garantörleri olan Türkiye, Rusya ve İran’ın desteğine sahip.
Yine anayasa çalışmalarını BMGK 2254 no’lu kararı ile desteklerken, BMGK’nın aldığı kararı takip eden ve süreci yöneten BM de komitenin destekçisi.
Grafik: Şeyma Özkaynak
Kaynak: AA, Al Jazeera, AFP, Qasioun News Agency, Reuters
